Malburgen is een jonge wijk die zijn begin kent in 1937 en na de 2e wereldoorlog in rap tempo uitbreidde. Maar de geschiedenis van Malburgen is veel ouder. Waar komt bijvoorbeeld de naam Malburgen vandaan? En weet jij welke brug er het eerst was? In deze serie gaan we op ontdekkingstocht door de wijk.
Deze keer: ‘De Romeinen’
De Bataven
Halverwege de eerste eeuw voor Christus veroverde Julius Caesar namens Rome heel Gallië (Frankrijk, België, zuid Nederland en een deel van Zwitserland en Duitsland). Hij heeft het vervolgens over een ‘Insula Batavorum’ (insula = eiland). In dit gebied tussen Rijn en Maas woonden waarschijnlijk al mensen die ‘Batavi’ genoemd werden. Dit zijn niet de Bataven bekend uit de geschiedenisboeken. Deze kwamen namelijk o.a. uit het gebied rond Hesse-Kassel (Duitsland) en kregen van de Romeinen toestemming om tussen Rijn en Maas te gaan wonen. Als tegenprestatie zorgden deze Bataven voor de verdediging van de Romeinse grens. Ze waren een elite-eenheid te paard. De naam van de huidige Betuwe zou een verwijzing kunnen zijn naar de Bataven.
De limes
De Romeinen wilden ook Germania – het gebied ten noorden van de Rijn – onderwerpen. Naar alle waarschijnlijkheid bouwden ze voor de veldtochten in 16 na Christus het castellum in het huidige Meinerswijk, in eerste instantie van hout. Het castellum, één van de oudere in Nederland, lag strategisch bij de Rijn en de IJssel ten noorden van het militaire hoofdkwartier nabij de Hunnerberg (Nijmegen).
Na verschillende grote nederlagen in Germania werd in 16 na Christus besloten de veldtochten te beëindigen. De Rijn werd daardoor de noordgrens van het Romeinse Rijk. Langs deze grens werden vervolgens forten (Castella) gebouwd op ca. 2 uur loopafstand van elkaar. Tussen de castella stonden in iedere bocht in de rivier wachttorens op maximaal 1½ km van elkaar. Deze wachttorens werden door 4 tot 8 man bemand, die in geval van gevaar alarm konden slaan.
De noordgrens, de limes, met al zijn forten is onlangs – op 27 juli 2021- tot werelderfgoed benoemd.
Behalve grens was de Limes ook een handelszone waar de Romeinen en de lokale bevolking goederen en kennis uitwisselden. De Romeinen namen bijvoorbeeld wijn en glas mee uit het nabij oosten en introduceerden het geld en het schrift.
Fort Meinerswijk
Het castellum in Meinerswijk ging tijdens de Bataafse opstand in 69 na Christus in rook op, net zoals de meeste andere forten. Een dikke brandlaag in de fundering is hier nog steeds getuige van. Het fort werd herbouwd, maar eind 2e, begin 3e eeuw werd het uiteindelijk volledig in steen herbouwd. Het belangrijkste gebouw in het fort was de principia, het administratieve en religieuze centrum. Het was een groot gebouw met een binnenplaats. Het gebouw was één van de grootste in zijn soort in Nederland en kennelijk ook behoorlijk luxe gezien de sporen van muurschilderingen die gevonden zijn.
Op de rest van het terrein bevonden zich soldatenbarakken – waar ruimte was voor een cohors, een hulptroepeneenheid van ca. 480 man. Het fort werd omsloten door grachten. Het fort mocht dan wel strategisch liggen, maar de plek behoedde de bewoners niet tegen het hoge water van de rivier.
Het terrein werd in de loop van de tijd opgehoogd, uiteindelijk met zo’n 2½ meter.
Het castellum in Meinerswijk is in 1979 teruggevonden. Het hoofdgebouw (de principia), de achterpoort en de hoeken van het fort zijn met schanskorven, die met steen gevuld zijn, weer zichtbaar gemaakt. Het is gissen naar een eventueel kampdorp (vici) dat meestal nabij een fort werd gesticht. Hier leefden ambachtslieden, handelaren en de gezinnen van soldaten, maar hiervan is (nog) niks gevonden.
De Franken
Het is niet helemaal duidelijk of het fort in Meinerswijk in de 3e of 4e eeuw verlaten werd. Het Romeinse Rijk had in ieder geval veel last van interne conflicten en burgeroorlogen. Vanuit Germania maakten de Franken hier gebruik van om gebieden ten zuiden van de Rijn te veroveren. Het ziet ernaar uit dat de Franken het fort in Meinerswijk in de 5e eeuw bewoonden. Ze gaven het fort de naam ‘Meginhardiswich’ wat ‘de burcht van Meginhard’ betekent.
Voor informatie over archeologische vondsten en activiteiten rondom de limes zie ‘www,romeinen.nl’.
Dit artikel verscheen eerder in de wijkkrant Malburgen.nl editie 4 van 2021, en is het tweede artikel in de reeks over de geschiedenis van de wijk Malburgen, Immerloo en Het Duifje.
Het eerste deel in deze reeks kan je vinden op: https://malburger.nl/wijkgeschiedenis-de-vorming-van-het-landschap/
Auteurs Karin Beisiegel en Arjan Diepstraten.
